فشار خون پایین یا هیپوتانسیون به این معناست که جریان خون در رگ‌ها، برای رسیدن به ارگان‌های بدن، فشار کافی را ندارد که این موضوع می‌تواند موجب ایجاد شوک در بدن شود. فشار خون پایین در صورتی که موجب بروز علائم دیگر نشود، مشکل‌ساز نیست. علائم فشار خون پایین شامل سبکی سر، سرگیجه و غش کردن(سنکوپ) می‌شود. علائم فشار خون پایین در هنگام تغییر وضعیت بدن از حالت خوابیده به نشسته یا از حالت نشسته به ایستاده، بیشتر نمایان می‌شود. شایع‌ترین علل پایین بودن فشار خون عبارتند از: کم شدن حجم خون، بیماری قلبی و تاثیر برخی داروهای خاص.
فشار خون پایین چیست؟
دامنه‌ی فشار سیستولیک خون برای افراد بزرگسال و سالم، بین 90 تا 120 میلیمترجیوه (mm Hg) است. دامنه‌ی فشار خون دیاستولیک نیز بین 60 تا mm Hg 80 باید باشد. درحال حاضر، راهنما‌های استاندارد پزشکی (گایدلاین‌ها) فشار خون نرمال را کمتر از 120/80 تعیین کرده‌اند. بر خلاف بیماری فشار خون بالا، فشار خون پایین در اغلب موارد با علائم ونشانه‌هایی که ایجاد می‌کند، تشخیص داده می‌شود و نه با اندازه‌گیری فشار خون. فشار خون بسیاری از افراد به طور عادی کمتر از 90/50 است اما علائم فشار خون پایین را ندارند. در این صورت شخص مشکلی ندارد و به بیماری فشار خون پایین مبتلا نیست. از طرف دیگر، فشار خون بسیاری از افراد ممکن است بالاتر از این میزان باشد، اما در صورتی که فشار آن‌ها کمتر از 100/60 شود، به علائم فشار خون پایین دچار می‌شوند.
احتمال بروز مشکل پایین بودن فشار خون بارداری بیشتر است. فشار خون طبیعی در دوران بارداری 100/60 است.
علائم و نشانه‌ها
در صورتی که شخص بر اثر یک بیماری زمینه‌ای به فشار خون پایین دچار شده باشد، علائم پایین آمدن فشار خون، به بیماری او بستگی دارد. شایع‌ترین علائم عمومی فشار خون پایین عبارتند از:
– سبکی سر
– سرگیجه
– غش کردن(سنکوپ)
علائم فشار خون پایین که بر اثر بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد می‌شود عبارتند از:
-کاهش فشار خون وضعیتی (هیپوتانسیون وضعیتی): برخی اوقات، تغییر حالت بدن از خوابیده یا نشسته به ایستاده، موجب بروز علائم فشار خون پایین می‌شود. اگر فشار خون شخص از قبل پایین بوده باشد، ایستادن شخص، وضعیت را بدتر می‌کند. کاهش فشار خون وضعیتی به حالتی گفته می‌شود که در آن به علت پایین بودن فشار خون، با ایستادن شخص، علائمی مانند سبکی، سرگیجه و غش کردن (سنکوپ یا از حال رفتن) ایجاد می‌شود.
-بیماری قلبی: بر اثر پایین بودن فشار خون و نرسیدن خون به عروق کرونری (عروقی که به عضلات قلب خونرسانی می‌کنند) ممکن است شخص دچار علائمی مانند درد قفسه سینه (یکی از علائم آنژین صدری) یا حتی حمله قلبی شود.
– بیماری کلیوی
– شوک
علل فشار خون پایین
کمبود مایعات، خونریزی و التهاب
هر مساله‌ای که باعث کاهش حجم خون شود، باعث کم شدن حجم خروجی قلب (میزان خون پمپاژ شده توسط قلب) می‌شود. شایع‌ترین علت فشار خون پایین، مصرف برخی داروهای خاص می‌باشد.
– کم شدن آب بدن یا دی‌هیدراته، اغلب در بین افرادی شایع است که به مدت طولانی حالت تهوع، استفراغ یا اسهال داشته‌اند یا ورزش پرفشاری انجام داده‌اند که موجب شده خون بیشتر به سمت عضلات کشیده شود و کمتر به ارگان‌های بدن برسد.
– خونریزی متوسط یا شدید می‌تواند به سرعت ذخیره‌ی خون بدن را کم کند و باعث کاهش فشار خون یا هیپوتانسیون وضعیتی شود.
– التهاب شدید ارگان‌های داخلی بدن، مانند پانکراتیت حاد، می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود.
بیماری قلبی
– ضعیف شدن عضلات قلب باعث نارسایی قلبی می‌شود و در نتیجه میزان خونی که با هر بار تپش قلب پمپاژ می‌شود، کاهش می‌یابد. یکی از شایع‌ترین علل ضعیف شدن عضلات قلب این است که بر اثر بروز یک حمله قلبی شدید یا چندین حمله قلبی کوچک، قسمت زیادی از عضلات قلب از کار افتاده‌اند.
– پریکاردیت
– آمبولی ریوی: در این حالت رسوبات دیواره‌ی یک رگ از آن جدا می‌شوند و باعث تشکیل لخته خونی می‌شوند و این لخته خونی به سمت قلب و نهایتا به سمت ریه حرکت می‌کند.
– برادی‌کاردی یا ضربان کند قلب
– تاکی‌کاردی یا ضربان تند و نامنظم قلب
داروها
داروهایی مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم، بتابلوکرها و دیکوگسین می‌توانند ریتم ضربان قلب را کند کنند. در برخی از افراد، حتی مصرف دوز‌های بسیار پایین از این داروها موجب می‌شود ضربان قلب به طور خطرناکی پایین بیاید.
داروهایی که برای فشار خون بالا تجویز می‌شوند (مانند آنزیم‌های مبدل آنژیوتانسیون، مهارکننده‌های ACE ، مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسیون، بتابلوکرها، مسدودکننده‌های کانال کلسیم و آلفابلوکر‌ها) می‌توانند موجب پایین آمدن شدید فشار خون و بروز علائم فشار خون پایین شوند. این مساله در بین افراد مسن بیشتر اتفاق می‌افتد.
داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها) مانند هیدروکلروتیازید و فوروزماید (لازیکس) باعث دفع ادرار بیش از حد شده و از این طریق موجب کاهش حجم خون می‌شوند. داروهایی که برای درمان افسردگی تجویز می‌شوند، در صورتی که همراه با نیتروگلیسرین مصرف شوند، می‌توانند موجب فشار خون پایین شوند.
الکل و داروهای نارکوتیکس نیز می‌توانند باعث فشار خون پایین شوند.
سایر مشکلات
– حمله وازوواگال یا سنکوپ هوش‌بر
– افت فشار خون وضعیتی (یا هیپوتانسیون وضعیتی)
– انواع دیگر هیپوتانسیون‌های وضعیتی که معمولا در افراد جوان و سالم رخ می‌دهد
– سنکوپ دفع ادرار
– نارسایی غدد فوق کلیه (آدرنال)
– سپتی سمی یا مسمومیت خون
– شوک آنافیلاکسی
درمان فشار خون پایین
در صورتی که بعد از اندازه‌گیری فشار خون شخص، معلوم شود که میزان فشار خون او پایین است اما این مساله باعث بروز هیچ علائمی در او نشده باشد و هیچ آسیبی به ارگان‌های داخلی بدن وارد نشده باشد، نیازی به اقدام برای درمان نیست. اما بیمارانی که بر اثر فشار خون پایین، دچار علائم فشار خون پایین شده‌اند، باید توسط پزشک معاینه شوند.
همچنین افرادی که فشار خون آن‌ها نسبت به میزان همیشگی افت شدیدی داشته است، حتی در صورت عدم بروز علائم نیز باید توسط پزشک معاینه شوند. پزشک برای تعیین روش درمان فشار خون پایین، باید در ابتدا به علت افت فشار پی ببرد. روش درمان فشار خون پایین به علت آن بستگی دارد.
– کم شدن آب بدن یا دی‌هیدراته با تجویز مایعات و مواد معدنی (محلول الکترولیت) درمان می‌شود. دی‌هیدراته خفیف که همراه با حالت تهوع و استفراغ نباشد، با مایعات و الکترولیت خوراکی درمان می‌شود و دی‌هیدراته متوسط یا شدید نیز معمولا در بیمارستان یا اتاق اورژانس و با تزریق سرم و محلول الکترولیت درمان می‌شود.
– در صورتی که خون بدن بیمار بر اثر خونریزی از دست رفته باشد، باید علت خونریزی درمان شود و با تزریق سرم و خون، کمبود خون برطرف شود.
– شوک سپتیک یک وضعیت اورژانسی است که با تزریق سرم و آنتی بیوتیک درمان می‌شود.
– در صورتی که افت فشار خون بر اثر مصرف داروهای فشار خون بالا یا دیورتیک باشد، با تجویز پزشک، دوز دارو باید تغییر کند یا مصرف دارو متوقف شود.
– برادی‌کاردی یا کاهش ضربان قلب ممکن است بر اثر مصرف داروهای خاص باشد که در این صورت، پزشک ممکن است داروهای مصرفی بیمار را عوض کند، دوز آن را تغییر دهد یا مصرف آن را متوقف کند. در صورتی که علت برادی‌کاردی، سندرم سینوس بیمار یا بلوک قلبی باشد، این مشکل با قرار دادن دستگاه ضربان سازِ قابل کاشت درمان می‌شود.
– درمان تاکی‌کاردی به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. به عنوان مثال فیبریلاسیون دهلیزی با داروهای خوراکی، شوک هماهنگ قلبی یا انجام کاتتریزاسیون قلبی درمان می‌شود. تاکی‌کاردی بطنی (اختلال ریتم بطنی) نیز با دارو و کاشت دستگاه دیفیبریلاتور درمان می‌شود.
– آمبولی ریوی و تشکیل لخته خون در سیاهرگ‌ها (ترومبوز ورید عمقی) با تجویز داروهای رقیق کننده خون درمان می‌شود. در ابتدای روند درمان، داروهای هپارین تجویز می‌شوند و سپس داروهای وارفارین خوراکی یا دیگر داروهای جایگزین هپارین تجویز می‌شوند.
– در صورت ابتلا به پریکاردیت (التهاب پرده دور قلب)، با انجام روشی به نام پریکاردیوسنتز، مایع درون پریکارد بیرون کشیده می‌شود.
– افت فشار وضعیتی با تغییر دربرنامه غذایی و رعایت رژیم غذایی فشار خون مانند مصرف بیشتر آب، نمک و نوشیدنی‌های کافئین دار (چون کافئین رگ‌ها را تنگ می‌کند) و پوشیدن جوراب‌های واریس برای وارد کردن فشار بیشتر به رگ‌های پا و کاهش میزان پایین کشیده شدن خون در رگ‌های پا و در مواردی نیز با تجویز داروی میدودرین (پروآماتین) درمان می‌شود.
– در مواردی کاهش فشار خون بعد از صرف غذا اتفاق می‌افتد که در این موارد تجویز ایبوبروفن و ایندومتاسین می‌تواند موثر باشد.
– حمله وازوواگال با انواع مختلفی از داروها مانند بتابلوکرها (مثل پراپانولول) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (مثل فلوکستین، پاروکستین،سرتالین،سیتالوپرام وفلووکسامین) درمان می‌شود. در مواردی نیز دارویی به نام فلودروکورتیزون تجویز می‌شود که موجب می‌شود کلیه‌ها آب بدن را دفع نکنند و از این طریق از دی‌هیدراته شدن بدن جلوگیری می‌شود. در صورتی که بیمار به درمان دارویی پاسخ ندهد، برای درمان از دستگاه ضربان ساز قلبی استفاده می‌شود.
– تاثیر داروهای گیاهی بر فشار خون پایین اثبات نشده است. داروهایی که گفته می‌شود موجب بالا رفتن فشار خون می‌شوند عبارتند از: زنجبیل، رزماری، رازیانه، دارچین، و فلفل. بدون مشورت قبلی با پزشک خود از مصرف گیاهان دارویی خودداری کنید.
