کلسترول از ماده چربی به نام یا لیپید تشکیل شده و برای عملکرد طبیعی بدن ضروری است. بخش اعظم کلسترول بدن توسط کبد تولید می‌شود، با این حال این ماده در برخی غذاها هم یافت می‌شود.
کلسترول توسط پروتئین‌ها در خون حمل می‌شود، و هنگامی که این دو با هم ترکیب می‌شوند موادی به نام لیپوپروتئین‌ها تشکیل می‌شوند. دو نوع اصلی لیپوپروتئین‌ها عبارتند از:
- لیپوپروتئین پرچگال (HDL): کلسترول را از سلول‌ها برداشته و به کبد برمی‌گرداند، که در آنجا یا تجزیه می‌شود و یا به عنوان مواد زائد به خارج از بدن انتقال داده می‌شود. به همین دلیل، به HDL کلسترول خوب گفته می‌شود و هر چه سطح آن بیشتر باشد بهتر است.
- لیپوپروتئین کم‌چگال (LDL): کلسترول را به سلول‌هایی که به آن نیاز دارند حمل می‌کند. اگر میزان کلسترول موجود بیش از مقدار مورد نیاز سلول‌ها باشد، در این صورت این ماده در دیواره سرخرگ‌ها رسوب می‌کند که این باعث بروز بیماری‌های مربوط به سرخرگ‌ها می‌شود. به همین دلیل به LDL کسترول بد گفته می‌شود.
میزان تری گلیسیرید (یا چرب) در خون یکی از مهم‌ترین فشار سنج‌های مهم سلامت متابولیک است؛ افزایش سطح‌تری گلیسیرید باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عروق کورونری، دیابت و کبد چرب می‌شود. عامل دیگر افزایش دهنده خطر ابتلا به بیماری‌های عروق کورونری افزایش کلسترول LDL( کلسترول بد) و کاهش کلسترول HDL ( کلسترول خوب ) می‌باشد. عوامل دیگر که احتمال ابتلا به بیماری قلبی را بالا می‌برد کلسترول تام خون و کلسترول LDL می‌باشد.
علت بد بودن کلسترول بد چیست؟
بد بودن کلسترول LDL ناشی از ساختار شیمیایی آن است. کلسترول LDL بخشی مهم از فرایند تنگ شدن سرخرگ‌ها است که به آن تصلب شرایین گفته می‌شود. در مقایسه با انسداد تدریجی رگ‌ها، شکسته شدن ناگهانی مقداری از سطح پلاک کلسترول خطر بزرگتری محسوب می‌شود. زیرا یک لخته خونی روی پلاک شکسته شکل گرفته و باعث حمله قلبی شود.
علائم کلسترول بالا کدامند؟
عموماً کلسترول بالا با هیچگونه علائمی همراه نیست و در اکثر موارد تنها می‌تواند باعث بروز حوادث اورژانسی شود. برای مثال، آسیب ناشی از کلسترول بالا به عروق، در طول زمان می‌تواند باعث حمله قلبی یا سکته مغزی شود. عموماً، این حوادث بعد از آن رخ می‌دهند که کلسترول بالا منجر به تشکیل پلاک در سرخرگ‌ها می‌شود.
از آنجا که در اکثر موارد هیچگونه علائم قابل تشخیصی بروز نمی‌کند، تنها راه تشخیص بالا بودن کلسترول انجام آزمایش خون است.
سندرم‌های خانوادگی نادری نیز وجود دارند که در آن‌ها سطح کلسترول به شدت بالا است (هایپرکلسترولمی فامیلی). افراد مبتلا به این سندرم‌ها به برخی عوارض کلسترول بالا مثل رسوب کلسترول روی تاندون‌ها (موسوم به گزانتوما) یا زیر پلک‌ها (موسوم به گرانتلاسما) دچار می‌شوند.
در هر حال، شناخت علائم عوارض عمده نوع شایع کلسترول بالا مهم است زیرا به این طریق می‌توان این عارضه را فوراً درمان کرد.
دلایل کلسترول بالا
عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند با بالا بردن میزان کلسترول احتمال بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
سبک زندگی
- رژیم غذایی ناسالم: اگرچه برخی از غذاها مثل جگر، قلوه و تخم مرغ حاوی کلسترول هستند (کسترول تغذیه‌ای)، اما مصرف این مواد تأثیر ناچیزی بر کلسترول خون داشته و این مجموع مقدار چربی اشباع شده در رژیم غذایی کلسترول بالا است که باید کنترل شود.
- ورزش نکردن و بی‌تحرکی: این دو باعث افزایش کلسترول خون می‌شوند.
- چاقی مفرط: احتمال بالا بودن کلسترول LDL و تری‌گلیسیرید و پایین بودن لیپوپروتئین پرچگال (HDL) در افراد دارای اضافه وزن بیشتر است. در رابطه با چاقی و بیماری قلبی به این نکته توجه نمایید که بلکه حتی چند کیلو اضافه وزن برای قلب مخاطره آمیز است.
- استعمال دخانیات: در سیگار یک ماده شیمیایی به نام آکرولئین وجود دارد که از انتقال کلسترول از رسوبات چرب به کبد توسط کلسترول خوب (HDL) جلوگیری کرده و در نهایت باعث تصلب شرایین می‌شود.
بیماری‌های زمینه‌ای
افراد مبتلا به فشار خون بالا و دیابت اغلب کلسترول بالایی دارند. برخی بیماری‌های دیگری که می‌توانند باعث افزایش سطح کلسترول شوند عبارتند از:
- بیماری‌های کلیوی
- بیماری‌های کبدی
- کم‌کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
سایر عوامل
برخی از عوامل مؤثر در کلسترول بالا غیرقابل تغییر بوده و به طور طبیعی احتمال بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش می‌دهند. این عوامل که پزشکان به آن‌ها عوامل ثابت می‌گویند، عبارتند از:
- سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری کرونری قلب (CHD) یا سکته مغزی در سنین پایین
- سابقه خانوادگی ابتلا به عارضه‌های ناشی از کلسترول
- سن: هر چه سن بالاتر باشد احتمال تنگ شدن سرخرگ‌ها (تصلب شرایین) بالاتر است.
- نژاد: احتمال حمله قلبی در افرادی که دارای تبار هندی، پاکستانی، بنگلادشی و سری‌لانکایی هستند بیشتر است.
- جنسیت: احتمال حمله قلبی در مردان بیشتر از زنان است.
هایپرکلسترولمی فامیلی : در پزشکی عبارت «هایپرکلسترولمی فامیلی» به معنی کلسترول بالای ارثی است. افراد مبتلا به این عارضه از زمان تولد دارای کلسترول بالا هستند، که باعث می‌شود این افراد در سنین پایین به مشکلات قلبی مثل تصلب شرایین و بیماری کرونری قلب دچار شوند.
مقدار کلسترول خون می‌بایست در چه سطحی باشد؟
کلسترول خون بر حسب واحد میلی‌مول در هر لیتر از خون یا mmol/L اندازه‌گیری می‌شود.
کلسترول کل بدن می‌بایست در حدود زیر باشد:
- 5 mmol/L یا کمتر برای بزرگسالان سالم
- 4 mmol/L یا کمتر برای افرادی که در معرض ریسک بالایی هستند
مقدار LDL نیز می‌بایست در حدود زیر باشد:
- 3 mmol/L یا کمتر برای بزرگسالان سالم
- 2 mmol/L یا کمتر برای افرادی که در معرض ریسک بالایی هستند
سطح ایده‌آل HDL بالاتر از 1 mmol/L است. پایین‌تر بودن مقدار HDL از این سطح خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
محاسبه نسبت کلسترول کل به HDL نیز ضروری است. برای این کار کلسترول کل بر مقدار HDL تقسیم می‌شود. در کل، این نسبت باید پایین‌تر از 4 باشد، چون مقدار بالاتر از آن خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
البته، کلسترول تنها یکی از عوامل خطرزا بوده و با توجه به وجود عوامل خطرزای دیگری، مثل سیگار کشیدن یا فشار خون بالا، تعیین می‌شود که چه سطحی از آن نیازمند چه درمان به خصوصی است.
[alert type=”custom” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left” color=”#000000″ background_color=”#f4cbcb”]
چرا باید سطح کلسترول بد را پایین آورد؟
شواهد حاکی از آن است که کلسترول بالا می‌توانند خطر بروز عارضه‌های زیر را افزایش دهد:
- تنگ شدن سرخرگ‌ها (تصلب شرایین)
- حمله قلبی
- سکته مغزی
- حمله گذرای مغزی (TIA)، که اغلب به آن سکته ناقص گفته می‌شود
- بیماری شریان‌های محیطی (PAD)
کلسترول بالا خطر تشکیل لخته خونی در هر نقطه‌ای از بدن را نیز افزایش می‌دهد.
همچنین با بالا رفتن سطح کلسترول خون خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری افزایش می‌یابد. به علاوه، این مشکل می‌تواند در طول فعالیت‌های فیزیکی یا در زمانی که فرد تحت استرس است باعث درد سینه یا بازوی او (آنژین) بشود.[/alert]
چگونه می‌توان کلسترول بد را کاهش داد؟
اگر پزشک تشخیص دهد که کلسترول خون شما بالا است، او به شما توصیه خواهد کرد که تغییراتی در رژیم غذایی‌تان داده و سطح فعالیتتان را افزایش دهید. اگر بعد از چند ماه، هنوز هم کلسترولتان پایین نیامده باشد، برایتان داروهای کاهنده کلسترول تجویز می‌شود. در ادامه، انواع درمان‌هایی که برای کلسترول بالا وجود دارد را مختصراً توضیح می‌دهیم.
اصلاح رژیم غذایی
پیروی از رژیم غذایی سالم و متعادلی که چربی‌های اشباع شده آن کم است سطح کلسترول بدتان را پایین می‌آورد.
سعی کنید برای درمان چربی خون مصرف غذاهای زیر که چربی اشباع بالایی دارند را کاهش داده یا اصلاً آن‌ها را مصرف نکنید:
- قسمت‌های چرب گوشت و فرآورده‌های گوشتی، مثل سوسیس و پایِ گوشت
- کره، روغن کرمانشاهی و روغن لارد
- خامه، خامه ترش و بستنی
- پنیر
- انواع کیک و بیسکوئیت
- شکلات شیری
- روغن نارگیل، خامه نارگیل و روغن پالم
برای اطلاع از میزان چربی اشباع شده‌ای که از غذاهای بسته‌بندی دریافت می‌کنید، برچسب این غذاها را مطالعه نمایید.
اسیدهای چرب امگا3
به عقیده بسیاری از متخصصان چربی‌های موجود در آووکادو و ماهی‌های روغنی، مثل خال مخالی، قزل‌آلا و تُن برای سلامتی مفیدند.
این چربی‌ها تحت عنوان اسیدهای چرب امگا3 شناخته شده و می‌توانند سطح تری‌گلیسیرید بعضی از افراد را کاهش (بهبود) دهند. عقیده بر این است که خوردن دست کم دو وعده ماهی‌های روغنی در هفته برای افراد دارای تری‌گلیسیرید بالا مفید است. البته، هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد، مصرف مکمل‌های اسیدهای چرب امگا3 نیز به همین اندازه مفید باشد.
داروهای کاهنده کلسترول
چندین نوع داروی کاهنده کلسترول وجود دارد که به روش‌های مختلف کلسترول را پایین می‌آورند:
استاتین‌ها
استاتین‌ها آنزیمی که در کبد کلسترول تولید می‌کند را مهار می‌کنند. این امر باعث کاهش کلسترول خون می‌شود.
معمولاً در ابتدا برای شما دارویی به نام آتورواستاتین تجویز می‌شود. سایر استاتین‌ها نیز عبارتند از سیمواستاتین و روزوواستاتین.
هنگامی که گفته می‌شود شخصی قادر به تحمل استاتین نیست، منظور این است که او دچار عوارض جانبی استاتین‌ها شده است. عوارض جانبی استاتین‌ها عبارتند از سردرد، درد عضلانی و مشکلات معده مثل سوء‌هاضمه، اسهال یا یبوست.
آسپرین
در برخی موارد، دوز روزانه پایینی از آسپرین تجویز می‌شود، که میزان آن به سن بیمار (معمولاً برای افراد بالای 40 سال) و سایر عوامل خطرزا بستگی دارد.
ازتیمیب
ازتیمیب دارویی است که مانع از جذب کلسترول از غذاها و همچنین ورود شیره صفراوی موجود در روده‌ها به خون می‌شود. این دارو به اندازه استاتین‌ها مؤثر نبوده و همچنین کمتر از آن‌ها باعث بروز عوارض جانبی می‌شود.
