برادی‌کاردی (bradycardia)، زمانی است که ضربان قلب، از حد نرمال، کمتر باشد. آهسته بودن ضربان قلب، نوعی آریتمی قلبی به‌شمار می‌آید. منظور از آریتمی قلبی، وضعیتی است که در ریتم قلب، اختلال وجود دارد، برای مثال، ضربان قلب می‌تواند بسیار سریع یا بسیار آهسته بوده، یا اینکه الگوی منظم و طبیعی نداشته باشد. در بعضی موارد، آریتمی‌ها، بی‌خطر محسوب شده، و مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما برخی آریتمی‌ها، خطرآفرین بوده و مهلک و کشنده به‌شمار می‌آیند.
یک قلب عادی، هر روزه حدود صدهزار بار ضربان دارد که معمولا در حدود شصت تا صد ضربان در دقیقه می‌تواند متفاوت باشد. بسته به نوع فعالیت، رژیم غذایی، مصرف داروها، و همچنین سن، ممکن است در تعداد ضربان قلب، تغییراتی صورت بگیرد که عادی و طبیعی محسوب می‌شود.
ضربان قلب پایین (برادی کاردی)، در چه محدوده‌ای است؟
اگر ضربان قلب، به کمتر از 60 ضربان در دقیقه، کاهش پیدا کند، معمولا آهسته و غیرطبیعی شمرده شده، به آن برادی‌کاردی (ضربان قلب کمتر از نرمال) گفته می‌شود. برادی‌کاردی می‌تواند بی‌خطر باشد، و یا ممکن است زندگی فرد را با تهدید مواجه کند. در مواقعی مانند زمان خواب، ضربان قلب کاهش می‌یابد، اما هنوز طبیعی محسوب می‌شود. همچنین، تعداد خاصی ضربان قلب، ممکن است برای فردی آهسته و غیرطبیعی گفته شود، اما برای فردی دیگر، این‌گونه نباشد. برای مثال، یک ورزشکار جوان، قوی و سالم، که قلبش به طور موثری کار می‌کند، ممکن است در زمان استراحت، 30 تا 40 ضربان در دقیقه داشته باشد، اما در زمان تمرین، تعداد ضربان به راحتی می‌تواند به حدود 180، افزایش پیدا کند. همه این‌ها طبیعی هستند. در فردی دیگر، زمانی که از پله بالا می‌رود، ممکن است ضربان 30 تا 40 باشد، ولی فرد، ضعف و خستگی در خود احساس می‌کند. این وضعیت، غیر طبیعی به‌شمار می‌آید.
علت‌ها و دلایل ضربان قلب پایین (برادی کاردی)
ضربان قلب، توسط سیستم هدایت الکتریکی قلب ایجاد می‌شود. عوامل بسیاری می‌توانند بر سیستم هدایت الکتریکی قلب، تاثیرگذار بوده و یا آنرا با مشکل مواجه کنند، شامل:
- فرسودگی بافت قلبی به دلیل افزایش سن
- آسیب‌های وارده به بافت قلبی ناشی از بیماری قلبی و یا حمله قلبی
- فشار خون بالا
- اختلال در قلب از بدو تولد (نقص قلب مادرزادی)
- میوکاردیت، عفونت و التهاب بافت قلب
- مشکلی ناشی از جراحی قلب
- کم‌کاری غده تیروئید
- عدم تعادل الکترولیت‌ها، که ترکیبات معدنی در فرایند هدایت تکانه‌های الکتریکی هستند، نقشی ضروری را بر عهده دارند.
- آپنه انسدادی خواب، وقفه تنفسی هنگام خواب به‌طور مکرر
- بیماری‌های التهابی نظیر تب رماتیسمی و یا گونه‌های مختلف از لوپوس
- هموکراتوز، تجمع آهن در اندام‌ها
- مصرف داروها، شامل داروهای مربوط به دیگر اختلالات ریتمی قلب، داروهای فشار خون، و همچنین داروهای مورد استفاده در اختلالات روان‌پریشی
انواع ریتم‌های قلبی آهسته
سندرم سینوس بیمار
با عنوان اختلال گره سینوسی نیز معروف می‌باشد. در این اختلال، ضربانساز طبیعی قلب، بیش از حد آهسته کار می‌کند. بر روی بخش بالایی قلب، و یا دقیق‌تر بر روی دهلیز راست، سلول‌های گره سینوسی قرار دارند که گره سینوسی دهلیزی نیز نامیده می‌شوند. گره سینوسی، باعث ایجاد تحریک الکتریکی شده، و تکانه حاصله، از مسیرهایی خاص به سمت چهار حفره قلب (دو دهلیز در بالا و دو بطن در پایین) حرکت می‌کند. با رسیدن تکانه الکتریکی به حفره‌های پایینی قلب با نام‌های بطن چپ و راست، بطن‌ها در حالت انقباض قرار می‌گیرند که باعث می‌شود ضربان در قلب ایجاد شود. این روند در حال استراحت، حدودا هر ثانیه، یک‌بار تکرار می‌گردد. بسته به نیاز بدن، گره سینوسی می‌تواند سریعتر تحریک ایجاد نماید که افزایش ضربان قلب را به‌دنبال خواهد داشت. ضربانساز طبیعی ممکن است فرسوده شده، و ایجاد تحریک با کندی همراه باشد یا حتی گاهی، قادر به ایجاد تحریک نباشد. در نتیجه، ضربان قلب کاهش خواهد یافت که به آن برادی‌کاردی (ضربان قلب کمتر از نرمال) سینوسی گفته می‌شود.
بلوک قلبی
مسیرهایی که تکانه‌های الکتریکی را از گره سینوسی به سمت عضله قلب هدایت می‌کنند، می‌توانند به فرسودگی، پارگی یا گسستگی دچار شوند که اصطلاحا بلوک قلبی نامیده می‌شود. عضله قلب تنها زمانی ضربان تولید می‌کند که در اثر رسیدن سیگنال الکتریکی، منقبض شده باشد. در عارضه بلوک قلبی، ضربانساز طبیعی قلب، تکانه‌های الکتریکی را به میزان معمول، تولید می‌نماید، اما در مسیر رسیدن به عضله قلب، این سیگنال‌های انقباضی با مشکل مواجه هستند. سه نوع بلوک قلبی وجود دارد:
- بلوک قلبی درجه یک، تمامی سیگنال‌هایی که در بخش بالایی قلب، ایجاد شده‌اند، نهایتا به بطن‌ها می‌رسند، اما زمان بیشتری طول می‌کشد. تعداد ضربان قلب، طبیعی است و معمولا نشانه‌ای را به‌وجود نمی‌آورد.
- بلوک قلبی درجه دو، این نوع، با نام موبیتز نوع یک و موبیتز نوع دو نیز معروف می‌باشد. در بلوک درجه دو، تنها برخی از سیگنال‌هایی که در بخش بالایی قلب، ایجاد شده‌اند، به بطن‌ها می‌رسند. این روند، احتمالا باعث خواهد شد در فرد نشانه‌هایی ظاهر شود.
- بلوک قلبی درجه سه، بلوک کامل قلبی نیز نامیده می‌شود. تمامی سیگنال‌هایی که در بخش بالایی قلب، ایجاد شده‌اند، در جایی متوقف (بلوک) شده، هیچ‌کدام به بطن‌ها نمی‌رسند. پس اصولا ضربانساز طبیعی قلب نقشی در انقباض بطن‌ها ندارد. در چنین شرایطی، ضربانساز داخلی قلب، ایجاد ضربان را برعهده می‌گیرد که آهسته‌تر بوده، و نیز، چندان قابل اعتماد نخواهد بود. این روند باعث خواهد شد ضربان قلب، بسیار آهسته بوده، و قلب کارایی مناسبی نداشته باشد، در نتیجه ممکن است از حال رفتن (غش) و بروز سایر نشانه‌ها را به‌دنبال داشته باشد.
سندرم برادی‌تاکی
در مواردی ممکن است در ریتم طبیعی قلب، ضربان به آهستگی انجام شود، اما در بازه‌هایی، ضربان به‌طور نامنظم و سریع با نام تاکی‌کاردی فوق‌بطنی اتفاق بیفتد. در این وضعیت، برای کنترل ضربان سریع، داروهایی توصیه می‌شوند، اما ممکن است این داروها باعث شوند ضربان آهسته کنونی، بدتر شود. افراد مبتلا به سندرم برادی‌تاکی، از تپش و لرزش قلب شکایت دارند، از هوش رفتن (سنکوپ) و سبکی سر نیز، ممکن است اتفاق بیفتد. اختلال ریتم قلب، می‌تواند تنگی نفس و درد سینه را به‌دنبال داشته باشد. درمان سندرم برادی‌تاکی، معمولا به دو راهکار نیاز خواهد داشت: به‌کارگیری ضربانساز مصنوعی به‌منظور جلوگیری از ضربان بیش از حد آهسته، و همچنین مصرف دارو تا از تپش سریع قلب، پیشگیری به‌عمل آید.
علائم و نشانه‌های ضربان قلب پایین
- احساس ضعف
- دشواری در بالا رفتن از پله، راه رفتن یا ورزش کردن
- خستگی مفرط
- تنگی نفس (نفس کشیدن دشوار است یا اینکه نفس‌ها کوتاه و سطحی هستند)
- سبکی سر و احساس گیجی
- از هوش رفتن یا سنکوپ، از حال رفتن یا غش کردن نیز گفته می‌شود.
[alert type=”custom” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left” color=”#000000″ background_color=”#f4cbcb”]
عوارض و پیامد‌های برادی‌کاردی (ضربان قلب پایین)
برادی‌کاردی شدید و طولانی مدت، می‌تواند این پیامد‌ها را به دنبال داشته باشد:
- نارسایی قلبی
- سنکوپ، از حال رفتن و یا کاهش سطح هوشیاری
- آنژین قلبی، درد در ناحیه قفسه سینه که منشا آن، عروق کرونر باشند.
- فشار خون بالا[/alert]
تشخیص ضربان قلب پایین (برادی‌کاردی)
به‌منظور تشخیص پزشکی، همچنین یافتن علت و محل از کار افتادن تکانه‌های الکتریکی، نوار قلب ضروری به‌شمار می‌آید. همچنین، سایر تست‌ها نیز ممکن است لازم باشند تا وضعیت عروق کرونر و نیز عملکرد عضله قلب، مورد بررسی قرار بگیرند.
ضربان قلب پایین (برادی‌کاردی) چگونه درمان می‌شود؟
اگر برادی‌کاردی (ضربان قلب پایین) باعث شود در بیمار، یک یا بیشتر نشانه خطرناک (موارد بالا)، به‌وجود بیاید، ممکن است ضربانساز مصنوعی مورد نیاز باشد تا تعداد ضربان قلب، تصحیح شود. اگر مصرف دارو، سبب بروز برادی‌کاردی باشد، بیمار می‌بایست با پزشک خود مشورت نماید تا در داروهای مصرفی، تغییر و جایگزینی صورت گیرد.
ضربانساز (Pacemaker) چیست؟
ضربانساز، دستگاهی است که با باتری قلب کار می‌کند و می‌تواند سیگنال‌های الکتریکی تولید نماید. این سیگنال‌ها و یا پالس‌های ضربان، از طریق سیم‌هایی نازک، به عضله قلب، انتقال می‌یابند. سیگنال‌ها، باعث خواهند شد در عضله قلب، انقباض صورت گیرد، در نتیجه ضربان به‌وجود خواهد آمد.
ضربانساز مصنوعی، معمولا پایین استخوان ترقوه، زیر پوست قرار می‌گیرد. برنامه‌ریزی ضربانساز، همیشه امکان‌پذیر بوده و باعث می‌شود قلب، در تعداد از پیش تعیین شده، مورد تحریک واقع شود. ارزیابی معمول و دوره‌ای ضربانساز، عملکرد دستگاه و عمر باتری را مورد نظارت و کنترل قرار می‌دهد تا اطمینان حاصل شود همه چیز به خوبی در جریان است. عمر باتری معمولا 5 تا 10 سال بوده و همچنین ارزیابی ضربانساز، گاهی از طریق خط تلفن نیز ممکن می‌باشد.
ضربانساز با باتری درونی خود، معمولا 5 تا 10 سال یا حتی بیشتر، کار می‌کند، سپس باتری می‌بایست تعویض گردد. پس از کارگذاری ضربانساز، وضعیت جریان خون در بدن بهبود می‌یابد، در نتیجه فرد، انرژی بیشتری در اختیار خواهد داشت. لذا پس از انجام عمل کاشت ضربانساز، ممکن است افراد، قادر به انجام فعالیت‌های بیشتری باشند.
چه زمانی ضربانساز مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
متداول‌ترین کاربرد ضربانساز، در بیماران مبتلا به برادی‌کاردی (ضربان قلب پایین) می‌باشد. ضربانساز باعث خواهد شد ضربان قلب به حد مناسب برسد، در نتیجه، مغز و سایر اعضای بدن، از خون و اکسیژن کافی برخوردار خواهند بود. همچنین، در تعدادی عارضه و مشکل، که در آن‌ها تعداد ضربان قلب، پایین می‌باشد، ضربانساز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، شامل:
- برادی‌کاردی
- فیبرلاسیون دهلیزی، اختلالی شایع در ریتم قلب است که در آن، تپش دهلیز‌های قلب، سریعتر بوده، همچنین آشفته و نامنظم می‌باشد. گاهی افراد مبتلا به فیبرلاسیون دهلیزی، به ریتم آهسته نیز دچار هستند. داروهایی که برای کنترل فیبرلاسیون دهلیزی استفاده می‌شوند، می‌توانند ریتم‌های آهسته را نیز، در پی داشته باشند. در صورتی‌‌که مصرف دارو، می‌بایست همچنان ادامه پیدا کند، ممکن است لازم باشد ریتم‌های آهسته، با ضربانساز درمان شوند.
- نارسایی قلبی، عارضه‌ای است که در آن، ضربان قلب، نمی‌تواند خون را در اندازه و حجم کافی، به مغز و سایر اندام‌ها برساند. نوعی ضربانساز خاص برای این عارضه می‌تواند به‌کار گرفته شود.
- سنکوپ، این عارضه، در اصطلاح عموم با نام غش کردن یا از حال رفتن معروف بوده و معمولا جدی به‌شمار نمی‌آید. در برخی بیماران از حال رفتن، زمانی اتفاق می‌افتد که ریتم قلب بسیار آهسته شود. در دسته کوچکی از بیماران، که غش کردن، ناگهانی، جدی و مکرر باشد، استفاده از ضربانساز می‌تواند باعث شود تعداد ضربان قلب، از حد مشخصی پایین‌تر نیاید، در نتیجه از سنکوپ یا از هوش رفتن بیمار، جلوگیری خواهد شد.
دستگاه کاردیورتر – دفیبرلاتور قابل کاشت (ICD)
برخی از انواع آریتمی‌ها نظیر تاکی‌کاردی بطنی و نیز فیبرلاسیون بطنی، خطر بالایی داشته و ممکن است مهلک و مرگ‌بار باشند. در این موارد، بیماران می‌توانند از ICD استفاده کنند. Implantable Cardioverter Defibrillators) ICD) تنها یک ضربانساز نیست، بلکه علاوه بر آن، شوک‌دهنده داخلی نیز در آن تعبیه شده است. در عارضه‌ای به نام ایست ناگهانی قلب که ایست قلبی ریوی نیز نامیده می‌شود، قلب هیچ‌گونه انقباضی نداشته و گردش خون کاملا متوقف می‌شود، لذا به منظور بازگشت به زندگی، اعمال شوک، ضروری خواهد بود. در این وضعیت، ICD بهترین راهکار برای مقابله با ایست ناگهانی قلب، به‌شمار می‌آید.
